Od zmysłowości do miłości

Analiza psychologiczna miłości

Karol Wojtyła swoje dalsze rozważania o miłości poszerza  o psychologiczną i etyczną analizę. Każda miłość, miłość kobiety i mężczyzny zwłaszcza, kształtuje się głęboko w psychice dwojga osób i jest związana z seksualnością człowieka. Ma zatem swój wymiar psychofizyczny, związany z całą sferą wrażeń, wzruszeń, zmysłowości i uczuciowości.

Wrażenie i wzruszenie 

są podstawowymi elementami życia psychicznego człowieka. We wrażeniu otrzymuje człowiek konkretny i szczegółowy obraz innej osoby. Gdy wrażenie wywoła określoną reakcję emocjonalną, odpowiadającą wartości poznawanej osoby, wówczas staje się ono wzruszeniem.

Wrażenie jest reakcją na treść, wzruszenie – reakcją na wartość osoby.

Połączenie się wrażenia ze wzruszeniem prowadzi do przeżycia podmiotu, w którym druga osoba staje się dla niego ważna. Następuje wówczas intensyfikacja przeżycia. Posiada to znaczenie dla początkowej fazy miłości, zaczyna się od wrażenia, a dzięki wzruszeniu możliwe się staje wzajemne przeżywanie siebie jako wartości. Łatwość kojarzenia wartości z wrażeniem – w rezultacie więc łatwość powstawania wzruszeń w zetknięciu wzajemnym osób różnej płci, pozostaje w związku z popędem seksualnym, jako naturalną właściwością człowieka.

Zmysłowość i uczuciowość

Od strony psychologicznej miłość płciowa przebiega w dwu sferach: zmysłowości i uczuciowości. Zmysłowość polega na przeżyciu wartości seksualnej w związku ze spostrzeżeniami zmysłowymi ciała drugiej osoby. Jest to gotowość i stała dyspozycja do reagowania zmysłami na to, co się z tym ciałem wiąże. Zmysłowość nie jest zdolna wyjść poza ciało, poza to, co widzi, słyszy, czego dotyka. To naturalne i spontaniczne nastawienie zmysłowości ujmuje ciało drugiej osoby jako możliwy przedmiot użycia. Takie pożądawcze nastawienie, mimo że naturalne, stwarza możliwość dezintegracji życia seksualnego człowieka, polegającej na oddzieleniu aktywności seksualnej od trwałej miłości mężczyzny i kobiety.

Problem związany ze zmysłowością polega na tym, że próbuje się sztucznie oddzielić ciało osoby od niej samej, pozbawiając się tym samym integralnego spojrzenia na człowieka.

Drugim psychologicznym elementem miłości jest uczuciowość, która jest szczególną wrażliwością osoby na wartość seksualną związaną z całym człowiekiem drugiej płci, a nie tylko z jego ciałem. Jest to reakcja na kobiecość lub na męskość. Na fundamencie tej wrażliwości powstaje miłość uczuciowa, w której na plan pierwszy wysuwa się pragnienie bliskości i zbliżenia, a równocześnie wyłączności czy intymności. Miłość uczuciowa obejmuje pamięć i wyobraźnię, angażuje wolę, bywa ona niekiedy utożsamiana z miłością duchową.

Obok tych zalet mogą ujawnić się negatywne cechy, np. idealizacja osoby, która polega na tym, że prawdziwa wartość osoby kochanej u osoby zaangażowanej uczuciowo zostaje wyolbrzymiona, a nawet wyidealizowana, gdyż osoba kochająca pragnie i marzy, by takie idealne wartości u niej znaleźć. Jest to charakterystyczne zwłaszcza dla miłości młodzieńczej. Niezgodność wewnętrznego obrazu z faktycznym stanem obiektu miłości może doprowadzić niejednokrotnie do wielu nieporozumień, rozczarowań, a nawet przeobrażenia uczuciowej miłości w uczuciową nienawiść, która w przeciwieństwie do poprzedniej nie dostrzega walorów drugiej osoby.

Integracja miłości

Miłość rodzi się na gruncie popędu seksualnego. Rozwija się ona w kierunku zmysłowego pożądania lub zaangażowania uczuciowego. Miłość uczuciowa domaga się zintegrowania z elementami doskonalszymi, gdyż kochanie kogoś nie jest tylko sprawą silnego uczucia. Autor Miłości i odpowiedzialności wskazuje na prawdę i wolność, jako elementy doskonalsze, w których można zintegrować zmysłowość i uczuciowość.

Miłość zmysłowo-uczuciowa z natury niestała może na różne sposoby zmieniać swe oblicze, człowiek nie może więc na niej tylko polegać, ale w możliwościach swego rozumu i woli szukać dla niej odpowiedniej stabilizacji.

Proces psychologicznej integracji miłości polega na zaangażowaniu wolności opartej na prawdzie obiektywnej. Zdolność do poznania prawdy umożliwia człowiekowi auto-determinację, czyli stanowienie o charakterze i kierunku własnych czynów. Udział woli zaś, której właściwością jest wolność, nadaje seksualności ciała ludzkiego wymiar osobowy, uwalniający człowieka od wszelkiego determinizmu z jej strony. Miłość jest czymś więcej niż jedynie miłowaniem w osobie płci odmiennej tego, ku czemu lgną same zmysły i uczucia. Ten tylko bowiem, kto może stanowić o sobie, posiada siebie i panuje nad sobą, może siebie innemu darować.

Powyższe stwierdzenia otwierają drogę do etycznej analizy miłości, na bazie której możliwa jest integracja psychologicznego i etycznego znaczenia miłości. Miłość w znaczeniu psychologicznym musi być w człowieku podporządkowana miłości jako cnocie, czyli sprawności moralnej, i to tak dalece, że bez miłości jako cnoty nie może być pełni przeżycia miłości.

Zmysłowo-uczuciowe przeżywanie płci drugiej osoby, choćby najwznioślejsze i najszlachetniejsze, nie jest jeszcze miłością, ale jej pewnym tworzywem, z którego można dopiero zbudować miłość, zdolną połączyć ludzi na całe życie.

Budowanie tej miłości winno odbywać się na bazie pewnych praw obiektywnych, znajdujących uzasadnienie w wartości osoby. Dopiero takie zasady zdolne są zabezpieczyć osobową godność i wielkość zjednoczenia we wzajemnym dawaniu i przyjmowaniu siebie, jakie ma miejsce w miłości oblubieńczej, a którego wyrazem jest współżycie seksualne. Miłość bowiem osiąga swą prawdziwą dojrzałość, gdy przestaję koncentrować się na sobie, na tym, co druga osoba wywołuje we mnie, lecz koncentruję się na tym, kim ta osoba jest sama w sobie, i jak mam służyć jej dobru.

ks. Artur Stobierski SDS